T.C. Mİllî Eğİtİm BakanlIğI
İSTANBUL / ESENLER - Ayvalıdere İlkokulu
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), dünyada birçok toplumda oldukça yaygın, çocukluk çağının en sık görülen psikiyatrik bozukluklarından birisidir. Dikkat Eksikliği dikkat süresinin ve yoğunluğunun çocuğun yaşına göre çok daha az olmasıdır. Dikkat eksikliği bozukluğunda, çocuk belirli bir şeyle ilgilenirken o sırada içinden gelen başka bir şey yapma isteğine engel olamaz. Çocuk dikkatini amaca uygun belirli bir noktaya toplanamaz ve dikkati kolayca dağılır.
DEHB 7 yaşından önce başlar fakat genellikle çocuğun okula başlamasıyla birlikte dikkat eksikliği ve buna bağlı öğrenme sorunları ortaya çıkar. Genellikle bu rahatsızlığı olan çocuklarda, dağınıklık, unutkanlık, eşyaları kaybetme, dikkatsizce hatalar yapma gibi belirtilerle kendini gösterir. Dikkat eksikliği bozukluğuna sahip çocuklar, üzerinde çalıştıkları işi yarıda bırakabilir. Bu çocuklar hemen başka bir şeye yönelebilir, sıklıkla dersi dinleyemez ve dersin dışında başka şeyler düşünür ve sıklıkla hayal kurarlar. Kendisiyle konuşulurken karşısındakini dinlemiyormuş gibi görünürler, çok konuşurlar, sırasını beklemekte güçlük çekerler, sorunun bitmesini beklemeden hemen cevabını vermek isterler. Birçoğu sınavda çok fazla dikkat hataları yapar çünkü soruların birçoğunu okumadan cevaplamak isterler, görev ve etkinlikleri özellikle zihinsel çaba gerektiren işleri yapmaktan kaçınabilirler (ev ödevi, okul etkinlikleri).
Dikkat eksikliği olan bazı çocuklarda özellikle hiperaktivite ve dürtüsellik daha az ise, içe dönük, düşük enerjili ve dalgın da olabilirler. Tüm bu septomların en az 6 ay boyunca birden fazla ortamda görülmesi durumunda dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu diyebiliyoruz.
DEHB, erkek çocuklarda kız çocuklarına oranla daha çok görülmektedir. Bu bozukluk erkek çocuklarda daha çok davranış problemleri yani hiperaktivite ve dürtüselliğin olduğu septomlar ile kendini gösterirken, kız çocuklarda akademik başarısızlık ve dikkat eksikliği şeklinde daha yaygın olarak gözlemlenir.
DEHB, çocuklarda üç farklı şekilde görülmektedir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivitenin birlikte görüldüğü, yalnızca dikkat eksikliğinin ön planda olduğu bir diğeri de hiperaktivitenin ve dürtüselliğin ön planda olduğu formları mevcuttur.
İnsanlar, kendilerine sıkıcı gelen bir işle uğraşıyorlarsa yarım bırakıp daha ilgi çekici olana yönelme isteği çoğu insanda vardır. Bahsettiğimiz bu dikkat eksikliğinde ise normal bir dağılmadan bahsedemeyiz, kopma ve bu kopma davranışını idame edememe, yürütememe veya sonlandıramama şeklinde ortaya çıkar. Hatta anne ve babaların seanslarda en fazla ifade ettikleri şey ise; bu çocukların televizyon veya bilgisayar başında otururken çok iyi odaklandıkları ve dikkatlerinin dağılmadığıdır. Bu noktada anne ve babaların bilmesi gereken şey, bu çocukların dikkatini ve ilgisini sevdikleri veya onlara cazip gelen eylem üzere konumlandırmasıdır, bu nedenle uzun süre bilgisayar ve televizyon başında hiç kalkmadan oturabililer.
Bu bozukluğun birinci nedeni genetik etmenlerdir, anne ve baba da ve onların ailelerinde dikkat eksikliği öyküsü varsa çocukta dikkat eksikliği olma olasılığı artmaktadır. Bir diğer önemli nokta da, ihmal ve istismara maruz kalan çocuklarda da DEHB belirtileri görülmektedir. DEHB ile ilgili yapılan son araştırmalara göre, beyin glikoz metabolizmasındaki bozukluklar üzerinde yoğunlaşmaktadır. Hamilelikte ilaca maruz kalan, zor bir doğum geçiren, M.S. S enfeksiyonları bulunan, intra uterin enfeksiyonları yaşayan çocuklarda daha sık görülmektedir. Son yapılan diğer araştırmalara göre, DEHB olan çocukların beyinlerinin 5 bölgesinde yaşıtlarına göre olgunlaşma geriliği olduğu da tespit edilmiştir.
Dikkat eksiliği ve hiperaktivite bozukluğu olan bir çocuğun, onun dikkatini kolayca dağıtabilecek uyaranlardan kaçınması gerekir. Bu uyaranlar bazen görsel bazen de işitsel uyaranlar olabilir. Bazen de her ikisini birlikte barındırabilir. Örneğin televizyon hem görsel hemde işitsel uyaranları içerir, televizyonun açık olduğu bir ortamda bu çocukların çalışması doğru değildir. Bunun dışında, çok fazla insanın, sesin ve kargaşanın olduğu ortamlarda da çalışmaları zorlaşır. Bu çocuklar daha çok birebir, sakin ve sessiz ortamlarda, ilgilerini çeken şekil ve yöntemlerle çalışması gerekmektedir.
DEHB'li çocuklar çok çabuk sıkıldıklarından dolayı 20 dakika da bir mola verilmesi, molaların 10 dakikayı geçmemesi önerilir. Çocuk molaları uzatmak isteyebilir mesela tuvalete girer ve çıkmak bilmez bu durumda derse veya yapılacak göreve karşı tepkili olduğunu ve sıkıldığını anlayabilirsiniz, bu durumda sakin şekilde çocuğa yaklaşın ve 20 dakika kuralına ona hatırlatın, zaman kavramı çocuklarda tam yerleşmediği için size inanmayabilirler, böyle bir durumda da bir kronometre tutun ve çocuğa bunu gösterin, bu tarz sıkıntılar yaşayan çocuklar zamanla yarışmayı sever ve daha iyi odaklanabilir.
DEHB'da ilaç tedavisi öne çıkmaktadır, dikkat eksikliğine neden olan beyindeki bölgeleri aktif hale getirmek ve olgunlaşmasını desteklemek için ilaç verilmektedir, ayrıca davranışları düzene sokabilmek ve dürtü kontrolünü sağlayabilmek için gerekli olan hormanal ve kimyasal maddelerin beyindeki aktivasyonunu dengelerler, dikkat yoğunluğu artar ve dürtüler azalır, davranış kontrolü sağlanır.
DEHB'da ilaç tedavisi dışında özellikle hiperaktivite ve dürtüselliği kontrol etmek için davranış terapisi uygulanmaktadır. Bu terapi ile birlikte çocuk davranışlarını ve dürtülerini kontrol etmeyi öğrenerek sınıfta, evde ve diğer ortamlarda hiperaktive içeren davranışlardan giderek uzaklaşmaya başlar. Eğer çocuk 6 yaşından küçük ise, çocuğun yanı sıra anne ve babayla çalışmak da gereklidir, anne ve babaların DEHB bir çocuğa nasıl yaklaşması gerektiği ve neler yapması gerektiği tedavinin çok önemli bir parçasıdır. Aşırı hoşgörülü veya aşırı disiplinli çocuk yetiştirme tarzı sorunların çözümünü zorlaştırırken, demokratik, çocuğun gereksinimlerini anlayan ve sorunlarıyla ilgili çocuk yetiştirme tarzı tedavi sürecinde olumlu rol oynayacağı düşünülmektedir.
Çocukluk genel anlamda enerjik ve hareketli bir dönemdir, büyüme ile birlikte hareketlilik artar, keşif duyguları öne çıkar. Fakat DEHB olan çocuğun davranışları veya hareketleri belli bir hedefe yönelik değildir, bir amaç doğrultusunda gerçekleşmez, çocuk elinde olmadan bu şekilde çok hareketli ve dürtüsel davranır. Bu çocuklar çoğu zaman, tehlikelere aldırmazlar, korkusuzdurlar ordan oraya zıplayıp, atlarlar ve bulundukları yerlerde uzun süre sabit duramazlar. Çocuğun davranışlarında ve yaptığı hareketlerin aşırılığı kendi yaşıtları ile karşılaştırıldığında çok net fark edilir. Evde okulda ve kendi yaşıtlarıyla olan ilişkilerinde problem oluşma olasılığı vardır.
DEHB kalıcı ve sürekliliği olan psikiyatrik bozukluktur. Ergenlik ve yetişkinlik döneminde hiperaktivite belirtilerinde azalma olabilir; ancak dikkat eksikliği ve buna bağlı olarak gelişen okul, sınav ve diğer durumlardaki kaygılar devam etmektedir. DEHB'in tedavi edilmemesi durumunda, kişide ileriki yaşlarda, Antisosyal Davranışlar, Anksiye Bozuklukları ve Depresyon gibi birtakım psikiyatrik bozuklukların görülme olasılığı yüksektir.
